W Polsce wolność sumienia i wyznania jest fundamentalnym prawem obywatela, zagwarantowanym przez Konstytucję RP oraz inne przepisy prawa. Prawo to obejmuje również możliwość odmowy odbycia służby wojskowej, jeśli stoi ona w sprzeczności z przekonaniami religijnymi. W artykule przybliżymy, jak osoby kierujące się względami religijnymi mogą skorzystać z prawa do służby zastępczej, oraz jakie przepisy regulują tę kwestię.
Konstytucyjne prawo do odmowy służby wojskowej
Art. 85 ust. 3 Konstytucji RP gwarantuje każdemu obywatelowi prawo do odmowy odbycia służby wojskowej, jeśli jest to sprzeczne z jego przekonaniami religijnymi lub moralnymi. Prawo to wspierają także:
- Ustawa o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, która określa prawa osób wyznających różne religie.
- Art. 13 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, który chroni wolność sumienia i wyznania.
Służba zastępcza – rozwiązanie dla osób z przekonaniami religijnymi
Osoby, dla których służba wojskowa jest niezgodna z wyznawaną religią, mogą ubiegać się o skierowanie do służby zastępczej. Ta forma obowiązku obywatelskiego obejmuje działania na rzecz społeczeństwa, takie jak:
- Prace w ochronie środowiska,
- Pomoc w służbie zdrowia lub opiece społecznej,
- Działania na rzecz ochrony przeciwpożarowej,
- Opieka nad osobami z niepełnosprawnościami.
Służba zastępcza nie wymaga udziału w działaniach wojskowych i jest alternatywą zgodną z przekonaniami religijnymi wielu grup wyznaniowych, w tym Świadków Jehowy.
Przykład mężczyzny – konflikt przekonań religijnych z obowiązkiem wojskowym
Sprawa mężczyzny, który jako Świadek Jehowy odmówił udziału w ćwiczeniach wojskowych, ukazuje problem, z którym mogą spotkać się osoby kierujące się względami religijnymi.
Mężczyzna ukończył studium wojskowe w 2009 roku, jednak w 2012 roku, po zmianie światopoglądu i wstąpieniu do Świadków Jehowy, jego przekonania religijne zaczęły wykluczać pełnienie służby wojskowej. W 2024 roku otrzymał wezwanie na ćwiczenia wojskowe, które były niezgodne z zasadami jego religii. Złożył wniosek o służbę zastępczą, powołując się na swoje przekonania religijne, jednak został on odrzucony. Sytuacja ta pokazuje konieczność zmian w przepisach.
Jak złożyć wniosek o służbę zastępczą z powodów religijnych?
Złożenie wniosku o służbę zastępczą z powodów religijnych wymaga odpowiedniej procedury:
- Kiedy złożyć wniosek?
Wniosek należy złożyć w dniu doręczenia wezwania na ćwiczenia wojskowe lub karty mobilizacyjnej. - Gdzie złożyć wniosek?
Wniosek można złożyć:- Bezpośrednio w Wojskowym Centrum Rekrutacji (WCR),
- Za pośrednictwem Poczty Polskiej z potwierdzeniem odbioru.
- Jak uzasadnić wniosek?
Wniosek powinien zawierać szczegółowe uzasadnienie, w którym osoba powołuje się na swoje przekonania religijne oraz ich sprzeczność z pełnieniem służby wojskowej.
Stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich
Rzecznik Praw Obywatelskich (RPO) podkreśla, że osoby, których religia wyklucza pełnienie służby wojskowej, mają konstytucyjne prawo do służby zastępczej. W piśmie do Ministerstwa Obrony Narodowej (MON) RPO zaznaczył, że konieczne jest doprecyzowanie przepisów, aby zapewnić ochronę wolności sumienia, szczególnie w przypadkach, gdy przekonania religijne zmieniły się już po odbyciu studium wojskowego.
Potrzeba zmian w przepisach – odpowiedź MON
MON dostrzegło problem i zapowiedziało możliwość zmian w przepisach. Wiceminister obrony narodowej wskazał na konieczność uwzględnienia sytuacji osób, które zmieniły przekonania religijne po odbyciu przeszkolenia wojskowego. Proponowana nowelizacja ma umożliwić takim osobom skuteczne wnioskowanie o służbę zastępczą.
Podsumowanie
Prawo do odmowy służby wojskowej z powodów religijnych jest fundamentalnym prawem człowieka, które Polska zobowiązała się chronić zarówno w ramach Konstytucji, jak i międzynarodowych konwencji. Sprawa Świadka Jehowy, który odmówił udziału w ćwiczeniach wojskowych, pokazuje, jak ważne jest zapewnienie jasnych i przejrzystych procedur dotyczących służby zastępczej.
Zmiany w przepisach proponowane przez MON mogą stanowić istotny krok w kierunku ochrony wolności sumienia i praw jednostki. Respektowanie przekonań religijnych obywateli to fundament demokratycznego społeczeństwa.